ლითონის დამუშავება
საქართველოს ტერიტორიაზე ლითონის დამუშავება ქრისტესშობამდე VI-V ათასწლეულების მიჯნაზე იწყება. ამას ხელს უწყობდა სამხრეთ კავკასიაში არსებული ხელსაყრელი პირობები: ლითონის გამადნებების მრავალგვაროვნება და ნაირსახეობები (ოქრო, საპილენძი, დარიშხანი, ტყვია, თუთია, ვერცხლი, რკინა, ვოლფრამი, მოლიბდენი, მანგანუმი, წყლის უზომოდ დიდი რესურსები და რა თქმა უნდა ხელოსანთა ის მაღალი დონე, რომელიც ნელ-ნელა, საუკუნეების მანძილძე მუდმივად იხვეწებოდა
გეოლოგიური მონაცემებით საქართველოში ცნობილია 200-ზე მეტი სპილენძის, დარიშხანის, ანთიმონის, რკინისა და პოლიმეტალური საბადოებისა და ზედაპირული გამოვლინებების ადგილები.
ძალიან მნიშვნელოვანია ის ფაქტი, რომ ყველა უმთავრეს საბადოზე აღმოჩენილია მადნის მოპოვებისა და დამუშავების კვალი. დასაწყისში ლითონის დამუშავება წარმოებდა თვითნაბადი ოქროსა და სპილენძის ცივი წესით გამოჭედვის სახით. ტექნოლოგიურად - ხელოსნები სპილენძში უმატებდნებ დარიშხანს და იღებდნენ ბრინჯაოს, ეს ფაქტი დამახასიათებელია საქართველოს მელითონეებისათვის, რადგან სხვა ქვეყნებში, სპილენძს ძირითადად კალას (Sn - Stannum) უმატებდნენ.
ლითონის მომპოვებელ და გადამამუშავებელ რეგიონებს ძირითადად განეკუთვნებოდნენ კავკასიონის მთავარი ქედის გასწვრივ: აფხაზეთის, სვანეთის, რაჭის, სამაჩაბლოსა და კახეთის, ხოლო მცირე კავკასიონზე და აჭარა -თრიალეთში: ქვემო და შიდა ქართლის და აჭარა-გურიის სამთო-მეტალურგიული კერები, აგრეთვე სამეგრელოსა და იმერეთის მცირე გამოვლენები. ჩვ.წ.-მდე II ათასწლეულის დასაწყისი საქართველოში აღინიშნა ლითონის - ჯერ სილენძისა და ბრინჯაოს, ხოლო შემდეგ კი - რკინის მასიური წარმოებით.
რაჭის ამავე რაიონში იქნა ნანახი ლითონის მადნების დაახლოებით 150 გამონამუშევარი და გამოსადნობი და დასამუშავებელი სახელოსნოების დიდი რაოდენობა.
საქართველოს ტერიტორიაზე რკინის მეტალურგია და "რკინის ხანის" დასაწყისი თანდათანობით ძლიერდებოდა. მეტალის დამუშავების დროს ხელოსნები მუდამ ცდილობდნენ შეენარჩუნებინათ თავიანთი ტრადიციები და გაემეორად ბრინჯაოში უკვე ,,აპრობირებული,, ფორმები, რაც დასტურდება უხვი არქეოლოგიური მასალებით სამთავროდან, ღები, ვანი, ურეკი, ჭითახევი და ლარილარიდა.
აღსანიშნავია შემთხვევითი ხასიათის აღმოჩენები, რომლებსაც ადგილი აქვს მთის რაჭაში, და ეს აშკარად უჩვენებს, რომ ღებში, ჭიორასა და გლოლაში ადამიანს უცხოვრია ჯერ კიდევ ბრინჯაოს ხანაში რამდენიმე საუკუნით ქრისტეს წინ. მხოლოდ მძივები და ერთი ბრინჯაოს სამაჯური ინახება საქართველოს მუზეუმის არქეოლოგიურ განყოფილებაში №18—26&1. ფრიად საყურადღებოა აგრეთვე 1928 წელს სოფ. ღებში, ადგილ „შოშეთში“ აღმოჩენილი ბრინჯაოს ბალთა, რომელიც მიცვალებულს წელზე ჰქონია.
არქეოლოგიური თვალსაზრისით საყურადღებოა, აგრეთვე, ჭიორის მიდამოში მდებარე ადგილი „შხიროლი“, სადაც ჩნდება უფრო გვიანდელი დროის ქრისტიანობის ხანის, სხვადასხვა ნივთები და სამკაულები.
დღეს მეტალურგიული ინდუსტრია ერთ-ერთი ყველაზე განვითარებული ინდუსტრია გახდა. რუსულ ბაზარზე მეტალურგიული ინდუსტრია ერთ-ერთ პირველ ადგილზეა. სწორედ ამიტომ, ჯართის გადამუშავების საკითხი ძალიან მნიშვნელოვანია. ამ საკითხის დადებითად გადაწყვეტა იყო- ყველა სახის ჯართის ლითონის გადამუშავება, რომელიც საკმაოდ მომგებიანია ამ ინდუსტრიისათვის.
უნდა აღინიშნოს, რომ მეორადი ნედლეული ჯართის სახით ლითონის დნობის ყველაზე მნიშვნელოვანი ელემენტია, რომლის გამოყენებითაც მთლიანი წარმოების ღირებულების მნიშვნელოვანი შემცირება ხდება.
როგორც წესი, ყველაზე ხშირია შავი ჯართის დამუშავება. ეს იმის გამო ხდება, რომ დღესდღეობით მეტალი დიდი რაოდენობით არის წარმოებული, რომლის ტექნოლოგიური პროცესი მოიცავს ჯართან უჟანგავი რკინის მასალის შერევას.
აღსანიშნავია, ამ პროცესის უპირატესობა, იმით რომ რაც უფრო დიდი ოდენობა ჯართი იქნება მზა პროდუქტისთვის გამოყენებული, უკეთესი იქნება მზა პროდუქტი, ამ შემთხვევაში ფოლადი.
ჯართის წინასწარი დამუშავების პროცედურა მოიცავს ისეთ პროცესებს, როგორიცაა დახარისხება, რომელშიც ლითონი დაყოფილია კატეგორიების მიხედვით- ფერადი და შავი ლითონები არ შეიძლება ჩაიდოს ერთად ერთი ტექნოლოგიური პროცესის დროს.
გადამუშავების მომდევნო მნიშვნელოვანი ეტაპია ჯართის ჭრა, რომლის დროსაც ჯართი დახარისხებულია ნახშირბადის ნივთიერებების შემადგენლობისა და შენადნობების სახეობების მიხედვით, რომელიც დღეისათვის დაახლოებით 28 -მდე სახეობას მოიცავს.
ჯართის ტიპის კიდევ ერთი სახეობაა- უჟანგავი ფოლადის ჯართი. ამ ჯგუფში შედის ლითონის გადამუშავებული ნარჩენები და გამოყენებული მასალები, რომლებიც მწყობრიდან არიან გამოსული.
ფეროშენადნობთა გადამამუშავებელი პროცესი უფრო რთული პროცესია და ცალკე ხორციელდება თითოეული ტიპის ფერადი ლითონისათვის.
ჯართის გამოყენებით ლითონის დამუშავება ძალიან მნიშვნელოვანია. ყოველივე ამის შემდეგ, ეს საშუალებას გაძლევთ გადაიჭრას ბევრი პრობლემა - მიიღოთ ნედლეული (ბევრად უფრო იაფი, ვიდრე პირველადი), მოხდეს ფულის დაზოგვა, ნაგავის მოშორება და შეინახოთთ ჯანსაღი გარემო.